زمان تقریبی مطالعه: 3 دقیقه
 

نفس لوامه (قرآن)





نفس لوّامه يكى از مراتب نفس است كه آرام نگرفته و دفع‌كننده نفس شیطانی است و به جهت آنكه خود را پيوسته در كوتاهى اطاعت مولايش سرزنش مى‌كند آن را نفس لوّامه مى‌نامند.
[۱] کاشانی، عزالدین، مصباح الهداية، ص ۸۴.
[۲] احياء العلوم، جزء ۸، ص ۷.
[۳] ابن عربی، فرهنگ اصطلاحات عرفانى، ص ۸۶۴.
[۴] مبانى عرفان و احوال عارفان، ص ۸۶۹.



۱ - اهمّيّت نفس لوّامه‌



اهمّيّت وجود نفس لوّامه، در انسان:
وَ لا أُقْسِمُ بِالنَّفْسِ اللَّوَّامَةِ. بر اين اساس كه قسم بر هر چيزى دلالت بر تعظیم و تفخیم آن مى‌كند -قسم به نفس لوّامه نيز نشانه عظمت آن است‌-.

۲ - قسم به نفس لوّامه‌



••• سوگند مؤكّد خداوند به نفس ملامت‌گر:
وَ لا أُقْسِمُ بِالنَّفْسِ اللَّوَّامَةِ . از برخى ادبا نقل شده است كه دخول حرف «لا» بر «اقسم» براى تأكيد قسم است.

••• قسم خداوند به نفس لوّامه، درباره حقّانيّت معاد:
وَ لا أُقْسِمُ بِالنَّفْسِ اللَّوَّامَةِ أَ يَحْسَبُ الْإِنْسانُ أَلَّنْ نَجْمَعَ عِظامَهُ‌ بَلى‌ قادِرِينَ عَلى‌ أَنْ نُسَوِّيَ بَنانَهُ.

۳ - نفس لوّامه در قيامت‌



••• انسان، ملامت‌كننده خود در قیامت:
وَ لا أُقْسِمُ بِالنَّفْسِ اللَّوَّامَةِ. عطاء از ابن‌عبّاس نقل كرده است: نفس لوّامه نفس بسيار ملامت‌كننده است و هيچ نفسى نيست -خوب يا بد- مگر آنكه صاحب خود را در قيامت ملامت و توبیخ مى‌كند. اگر كار خوب كرده باشد مى‌گويد: چرا زياد نكردى و اگر كار بد كرده باشد مى‌گويد: اى كاش نكرده بودم.

••• فريب خوردن انسان از شیطان و اطاعت از او، سزاوار سرنوشتى ملامت‌انگيز در قيامت:
وَ قالَ الشَّيْطانُ لَمَّا قُضِيَ الْأَمْرُ إِنَّ اللَّهَ وَعَدَكُمْ وَعْدَ الْحَقِّ وَ وَعَدْتُكُمْ فَأَخْلَفْتُكُمْ‌ ... إِلَّا أَنْ دَعَوْتُكُمْ فَاسْتَجَبْتُمْ لِي فَلا تَلُومُونِي وَ لُومُوا أَنْفُسَكُمْ‌ ....

••• ملامت كردن خود به جهت مقصّر بودن در گمراهی خويش، پاسخ شيطان در مقابل ملامت وى از سوى پيروانش:
وَ قالَ الشَّيْطانُ لَمَّا قُضِيَ الْأَمْرُ إِنَّ اللَّهَ وَعَدَكُمْ وَعْدَ الْحَقِ‌ ... إِلَّا أَنْ دَعَوْتُكُمْ فَاسْتَجَبْتُمْ لِي فَلا تَلُومُونِي وَ لُومُوا أَنْفُسَكُمْ‌ ... از ابن‌عبّاس و حسن نقل شده: «لمّا قضى الامر» يعنى بعد از پايان حسابرسی اعمال در قيامت، اهل بهشت به سوى بهشت و اهل جهنّم به سوى جهنّم رهسپار مى‌شوند.

۴ - پانویس


 
۱. کاشانی، عزالدین، مصباح الهداية، ص ۸۴.
۲. احياء العلوم، جزء ۸، ص ۷.
۳. ابن عربی، فرهنگ اصطلاحات عرفانى، ص ۸۶۴.
۴. مبانى عرفان و احوال عارفان، ص ۸۶۹.
۵. قیامت/سوره۷۵، آیه۲.    
۶. زحیلی، وهبه، التفسیر المنیر، ج ۲۹، ص ۲۵۳.    
۷. حقی، اسماعیل، روح البیان، ج ۱۰، ص ۲۴۳.    
۸. فخررازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر، ج ۳۰، ص ۷۲۰.    
۹. قیامت/سوره۷۵، آیه۲.    
۱۰. درویش، محیی الدین، اعراب القرآن و بیانه، ج ۱۰، ص ۲۹۵-۲۹۶.    
۱۱. طبری، محمد بن جریر، جامع البیان، ج ۲۴، ص ۴۷-۴۸.    
۱۲. قیامت/سوره۷۵، آیات۲-۴.    
۱۳. قیامت/سوره۷۵، آیه۲.    
۱۴. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۱۰، ص ۵۹۷.    
۱۵. فخررازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر، ج ۳۰، ص ۷۲۰.    
۱۶. ابراهیم/سوره۱۴، آیه۲۲.    
۱۷. ابراهیم/سوره۱۴، آیه۲۲.    
۱۸. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج ۶، ص ۴۷۸.    


۵ - منبع



مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۳۱، ص۳۵۹، برگرفته از مقاله «نفس لوامه».    


رده‌های این صفحه : موضوعات قرآنی | نفس




آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.